Ratio eorum

Pełny tytuł to "Ratio eorum quae a Patribus Societatis Iesu et Christianis Sinensibus in Imperium Sinarum eri solita sunt a Patre Michaele Boym Polono Societatis Iesu 4 votorum professo Sinico Missionario delucide proposita".

Jest to trzeci z ważnych i nigdy nieopublikowanych rękopisów Boyma, liczący 58 stron tekst, dotyczący sporu o obrządek chiński. Poprzedzony został krótkim listem zaadresowanym do społeczności akademickiej uniwersytetu w Douai we Francji. Boym wysłał go z Wenecji, tuż po powrocie do Europy, 23 grudnia 1652 roku. Rękopis znajduje się w archiwach Towarzystwa Jezusowego w Rzymie.

Jego celem była obrona działań misjonarzy Towarzystwa Jezusowego na terenie Państwa Środka, a w szczególności tzw. Rytów Chińskich, inaczej "inkulturacji" czyli stosowania elementów kultury chińskiej w nauczaniu katolickim oraz właściwe rozumienie koncepcji konfucjańskich szacunku dla przodków. Tekst podzielony został na 13 części, poprzedzonych przedmową. Kopie tego manuskryptu zostały wysłane przez autora najprawdopodobniej (w wersji pełnej lub skróconej – jako "Summarium eorum quae P. Michael Boyen proponit theologis examinanda") do kilku innych europejskich placówek uniwersyteckich i kolegiów jezuickich. Niestety, czyniąc to, Boym zignorował obowiązującą w zakonie dyscyplinę, która wymagała pozwolenia przełożonych na publikacje dzieł, szczególnie dotyczących materii tak delikatnych jak kwestie obrządku.
Boym chciał, by ten tekst, podejmujący ważkie kwestie obrzędów ku czci Konfucjusza i przodków, kluczowe dla tak zwanego sporu o obrządki chińskie, został przedstawiony papieżowi oraz Sacrum Ocium, a w dalszej perspektywie – opublikowany. Jednakże tym razem na przeszkodzie stanęła wewnętrzna cenzura zakonna, która uznała dzieło za wówczas niepoprawne politycznie. Nie pomógł także fakt, iż praca została wysłana do placówek akademickich we Francji, z którą Stolica Apostolska wówczas miała napięte stosunki, a protektorem Boyma, który umożliwił mu audiencję u Doży Republiki Weneckiej był francuski dyplomata RenW de Voyer de Paulmy.
Przekład tej pracy na język francuski został opublikowany w Paryżu dopiero w 1962 roku. Znajduje się on w Bibliotheque Royale de Belgique w Brukseli, Section des Manuscrits, collection Archives Jesuitiennes, Prov. Flandre-Belgique, sygn. 1431- 1437

Tymczasem, rękopis autorstwa Martiniego przedstawiający jego punkt widzenia na te same kwestie, zatytułowany "Brevis relatio de numero et qualitate Christianorum in Regno Sinarum", zyskał pełną aprobatę cenzora prawie że tego samego dnia i wkrótce też został opublikowany.